Dzierżoniów
DzierżoniówDzierżoniów (do 1946 Rychbach,
niem.
Reichenbach im Eulengebirge) – miasto i
gmina miejska
w południowo-zachodniej Polsce, w
województwie dolnośląskim
.
Siedziba władz powiatu
dzierżoniowskiego
, władz miasta Dzierżoniowa oraz władz wiejskiej
gminy Dzierżoniów
. Położone w
Kotlinie Dzierżoniowskiej
, nad rzeką
Piławą
.
W latach 1975-1998
miasto administracyjnie należało do
województwa wałbrzyskiego
. Obecna, polska nazwa miasta, nadana na cześć
Jana Dzierżona
– śląskiego pszczelarza. Według danych z 30 czerwca 2009 miasto liczyło 34 186 mieszkańców. Warunki naturalneDzierżoniów jest położony w
Kotlinie Dzierżoniowskiej
u podnóża
Gór Sowich
od południa i
Masywu Ślęży
od północy. Miasto leży nad rzeką
Piława
. Według danych z roku 2002[2] Dzierżoniów ma obszar 20,07 km² (287. lokata w kraju), w tym: - użytki rolne: 63%
- użytki leśne: 0%
Miasto stanowi 4,19% powierzchni powiatu. Historia
Kalendarium -
XII w.
– legendarne początki miasta.
-
1159
– legendarna data wybudowania kościoła św. Jerzego przez księcia
Bolesława Kędzierzawego
.
-
13 lutego
1258
– pierwsza pisemna wzmianka o Reichenbach i kościele św. Jerzego.
-
1290
– miasto otrzymało pieczęć przedstawiającą
św. Jerzego
zabijającego smoka na tle murów miejskich – obecny herb miasta.
-
1291
– miasto przeszło pod władzę
Piasta świdnicko-ziębickiego
–
Bolka I Surowego
.
- pocz.
XIV
w. – budowa kościoła Niepokalanego Poczęcia NMP przez zakon augustianów-eremitów.
-
1337
– uniezależnienie się od księcia świdnicko-jaworskiego.
-
1338
– przekazanie przez księcia
Bolka II
kościoła św. Jerzego zakonowi rycerskiemu
joannitów
.
-
1392
– miasto przeszło wraz z księstwem jaworsko-świdnickim do Korony
Czeskiej
.
-
XVI
w. – rozwój miasta jako ośrodka tkactwa.
-
1526
– przejście pod zwierzchnictwo
Habsburgów
.
-
1618
-
1648
(
wojna trzydziestoletnia
) – pożary, wyludnienie i upadek miasta.
-
1742
– przejście pod panowanie Prus.
-
1780
-
1784
– wyburzenie starych domów i budowa w ich miejscu jednopiętrowych domów
kalenicowych
.
-
1790
– spotkanie dyplomatów
Prus
,
Szwecji
,
Anglii
i
Rzeczypospolitej
, którego rezultatem było
przymierze polsko-pruskie
.
-
1795
-
1798
– budowa kościoła NMP Matki Kościoła.
-
1805
– założenie ewangelickiego cmentarza z kaplicą grobową Sadebecków.
-
1813
– zawarcie tajnych układów, które zapoczątkowały powstanie VI koalicji antynapoleońskiej; spotkanie króla pruskiego
Fryderyka Wilhelma III
oraz cara
Aleksandra I
.
-
1815
–
1820
– stolica pruskiej
rejencji dzierżoniowskiej
.
-
1815
- powstanie w Dzierżoniowie
loży masońskiej
„
Aurora zur ehernen Kette
”[3]
-
1871
– Prusy stają się częścią zjednoczonych Niemiec.
-
1872
-
1875
– gruntowna przebudowa siedziby władz miejskich (ratusza).
-
1945
-
8 maja
– zajęcie miasta przez wojska radzieckie.
- przejęcie miejscowości przez administrację polską, rozpoczęcie wysiedlania dotychczasowych mieszkańców do Niemiec; specyfiką miasta był silny napływ osadników pochodzenia żydowskiego, wskutek czego stało się ono wówczas jednym z 6 największych skupisk ludności żydowskiej w Polsce[4].
- uruchomienie Państwowej Fabryki Odbiorników Radiowych, późniejszych Zakładów Radiowych
DIORA
.
-
1946
– zmiana nazwy miasta z Rychbach na Dzierżoniów[5] – na cześć ks.
Jana Dzierżona
, sławnego pszczelarza.
-
1948
– Dzierżoniów liczy ok. 24 000 mieszkańców, w tym ok. 26% Żydów[].
-
lata 50.
– emigracja ludności pochodzenia żydowskiego za granicę.
-
lata 60.
– wyburzenie 13 zabytkowych kamienic, tworzących północną pierzeję rynku.
-
1999
– uzyskanie przez Urząd Miasta certyfikatu ISO 9002 (pierwsza jednostka samorządowa w Polsce z certyfikatem ISO 9002).
Architektura Układ urbanistyczny(tekst do opracowania) ZabytkiRatusz Miejski oraz Rynek Kościół pw. NMP Matki Kościoła Poaugustiański kościół pw. Niepokalanego Poczęcia NMP
-
Ratusz
– wybudowany w XIII w. jako dom handlowy i centrum kupieckie. Od
1337
siedziba władz miejskich. W latach 1872-1875 gruntownie przebudowany.
- Wieża ratuszowa – pozostałość po starym średniowiecznym ratuszu. Pełniła wtedy rolę strażnicy i punktu obronnego. Dziś jest punktem widokowym, skąd można podziwiać panoramę miasta i okolic.
- Kościół św. Jerzego – wybudowany według legendy za czasów księcia Bolesława Kędzierzawego w
1159
, faktycznie około roku 1230. W
1338
przekazany przez księcia Bolka II zakonowi rycerskiemu joannitów. Przebudowany w okresie XV-XVI w.
- Kościół Niepokalanego Poczęcia NMP – wybudowany w pocz. XIV w. przez zakon augustianów-eremitów.
- Kościół Maryi Matki Kościoła – klasycystyczny kościół wybudowany w latach
1795
-
1798
według projektu architekta
Carla Gottharda Langhansa
.
- Do
1962
r. funkcjonował jako świątynia ewangelicka, potem został przejęty przez miasto i używany jako magazyn meblowy. Pozbawiony właściwej opieki spłonął częściowo w
1973
r. Przekazany parafii katolickiej, został konsekrowany w
1979
r. i do
1984
r. odremontowany.
- Kolumny w kościele są utrzymane w trzech stylach
doryckim
,
jońskim
i
korynckim
. Współczesny ołtarz został przeniesiony z kościoła pod wezwaniem Niepokalanego Poczęcia NMP który pochodzi z XVIII w. Ołtarz jest przykładem barokowego malarstwa tablicowego.
- Kościół Świętej Trójcy – wybudowany w
XIII
w. jako kaplica cmentarna. Przebudowany po pożarze w XIX w.
- Kaplica grobowa rodu Sadebecków – wzniesiona w
1805
przez patrycjuszowski ród Sadebecków, jako centrum cmentarza ewangelickiego. Ma postać rotundy.
- Mury obronne – wzniesione pod koniec
XIII
w. na polecenie księcia świdnickiego Bolka II. Wzmocnione basztami i półbasztami łupinowymi. Po wojnie husyckiej dobudowano mury zewnętrzne, tworząc w ten sposób pas zieleni (międzymurze). W
XVIII
w. częściowo zlikwidowane.
-
Synagoga w Dzierżoniowie
–
synagoga
wybudowana w
1870
r.
KulturaKina i
teatry
w Dzierżoniowie: - Dzierżoniowski Ośrodek Kultury (DOK) – położony jest na skrzyżowaniu ulic Świdnickiej i Parkowej. Do Dzierżoniowskiego Ośrodka Kultury należy też kino Zbyszek[6].
- Kino-teatr Zbyszek (Kino im.
Zbigniewa Cybulskiego
), należące do Dzierżoniowskiego Ośrodka Kultury, kino położone jest przy ulicy Ignacego Daszyńskiego. Zostało nazwane imieniem Zbigniewa Cybulskiego, który w latach 1945-1947 mieszkał i uczył się w Dzierżoniowie.
GospodarkaNajwiększe firmy to[]: Tailor, Technika Szpitalna i Technika Szpitalna bis, Dionar, Kamitech, Galwanizer, Hak-Hol, Diotech, Faro i S.I."Elektromet" oraz działające w
Wałbrzyskiej Specjalnej Strefie Ekonomicznej INVEST-PARK
podstrefa Dzierżoniów: Metzeler Automotive Profile Systems, Henkel Ceresit, Orion, Broen DZT, Libra, Ermosoga, Pamax, Domex. DemografiaStruktura demograficzna mieszkańców Dzierżoniowa wg danych z 31 grudnia 2007[7]: Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni |
---|
jednostka | osób | % | osób | % | osób | % | populacja | 34471 | 100 | 18490 | 53,64 | 15981 | 46,36 | wiek przedprodukcyjny (0–17 lat) | 5487 | 15,92 | 2664 | 7,73 | 2823 | 8,19 | wiek produkcyjny (18–65 lat) | 22319 | 64,75 | 11093 | 32,18 | 11226 | 32,57 | wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat) | 6665 | 19,34 | 4733 | 13,73 | 1932 | 5,6 |
Według danych z roku 2006[7] średni dochód na mieszkańca wynosił 1780,51 zł. TransportPierwsze połączenie kolejowe Dzierżoniów uzyskał
24 listopada
1855
. Było to 1-torowa 25 km linia do
Świdnicy
, wzbogacona o dodatkowy, drugi tor w
1908
. Niespełna 3 lata później,
1 listopada
1858
uruchomiono 2-torową 21 km linię do
Ząbkowic Śląskich
. Obydwa odcinki pozbawiono drugiego toru latem
1945
, niedługo po wkroczeniu wojsk radzieckich[8]. Trzecią linią był krótki 1-torowy 5,9 km odcinek do
Bielawy
, otwarty
25 maja
1891
. Po 86 latach eksploatacji, w maju
1977
wstrzymano na nim ruch pasażerski (w
2001
zawieszono przewozy towarowe, a od
2006
odcinek ten jest już nieprzejezdny). Czwartą i ostatnią linią był alternatywny, wyraźnie dłuższy od poprzedniego, 1-torowy 10,8 km odcinek do
Bielawy Zachodniej
uruchomiony
1 października
1900
. Po 76 latach użytkowania został zamknięty w styczniu
1977
,a następnie całkowicie rozebrany (
1978
). Dzierżoniów obecnie przecina
linia kolejowa nr 137
Katowice-Legnica nazywana Magistralą Podsudecką. Miasto jest także centrum przesiadkowym rozległej sieci komunikacji autobusowej, łączącej większość miejscowości w powiecie dzierżoniowskim. Układ ten funkcjonuje od 1950 roku. Jego cechą charakterystyczną jest to, że prawie wszystkie linie objeżdżają dookoła centrum miasta oraz mają wspólny przystanek przy
dworcu kolejowym
. Oprócz tego w granicach miasta kursują dwie przeciwstawne linie okólne "A" i "B". Od stycznia 2010 roku sieć jest administrowana przez Zarząd Komunikacji Miejskiej w Bielawie a obsługiwana przez trzech przewoźników: - Sudecka Komunikacja Autobusowa;
-
PKS Dzierżoniów
;
- Autokarowe Usługi Przewozowe Krzysztof Gajda.
Kompletna baza informacji o autobusach w Dzierżoniowie i okolicach znajduje się na stronie
http://www.komunikacja.dzierzoniow.pl
. SportW Dzierżoniowie funkcjonuje jeden basen kryty i jeden odkryty, dwa boiska piłkarskie w tym jedno ze sztuczną murawą. Działa piłkarski klub
Lechia Dzierżoniów
, który w sezonie 2007/2008 gra w
"Piast" IV lidze dolnośląskiej
, klub
piłki ręcznej
Żagiew Dzierżoniów
, który w sezonie 2007/2008 gra w I lidze,
KSP Broen-Karo Dzierżoniów
– klub
pétanque
, zwycięzca ligi
PFP
2007, Towarzystwo Szachowe Ziemi Dzierżoniowskiej "Dwie Wieże" oraz klub sportowy
taekwondo
Tiger. Ośrodek Sportu i Rekreacji: OSIR Dzierżoniów położony jest przy ulicy Strumykowej, niedaleko
dworca kolejowego
. Składa się ze:
stadionu
, boiska sztucznego, dwóch basenów kąpielowych,
kortów tenisowych
,
hali sportowej
,
hotelu
OSIR, oraz
parkingu
. Życie religijneKościół pw. Chrystusa Króla Katolicy w Dzierżonowie posiadają 7 kościółów. Miasto podzielone jest pomiędzy cztery parafie
rzymskokatolickie
, które podlegają pod
dekanat Dzierżoniów
w
diecezji świdnickiej
. W mieście znajduje się także filiał
Kościoła ewangelicko-augsburskiego
, zbór "Betezda"
Kościoła Zielonoświątkowego w RP
, a także zbór
Świeckiego Ruchu Misyjnego "Epifania"
. Do końca
lat 90. XX wieku
w mieście funkcjonowała
gmina żydowska
. AdministracjaDzierżoniów ma status
gminy miejskiej
. Mieszkańcy Dzierżoniowa wybierają do swojej
rady miasta
21
radnych
[9]. Organem wykonawczym władz jest
burmistrz
. Siedzibą władz miasta jest
ratusz
przy rynku. Dzierżoniów jest członkiem
Związku Miast Polskich
. Burmistrzowie Dzierżoniowa po 1989: - Andrzej Bartoszyński (1989–1991)
- Jacek Adamczyk (1991–1993)
- Leszek Tymcio (1993–1998)
- Grzegorz Kiejnich (1998–1999)
- Marek Nowakowski (2000–2002)
-
Marek Mieczysław Piorun
(od 2002)
Miasto jest siedzibą starostwa
powiatu dzierżoniowskiego
oraz siedzibą wiejskiej
gminy Dzierżoniów
. W mieście znajduje się także
sąd rejonowy
,
prokuratura rejonowa
,
urząd skarbowy
i urząd celny. Mieszkańcy Dzierżoniowa wybierają parlamentarzystów z
okręgu wyborczego Wałbrzych
. Podział administracyjnyLista osiedli w Dzierżoniowie[]: Miasta partnerskie Sąsiednie gminy
Bielawa
,
gmina wiejska Dzierżoniów
,
Pieszyce
. Zobacz teżPrzypisy- ↑
Ludność. Stan i Struktura w Przekroju Terytorialnym
- ↑
Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset
(
pol.
). regioset.pl. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Norbert Wójtowicz
, Masońskie śpiewy w „Jutrzence pod Spiżowym Łańcuchem” (przyczynek do działalności dzierżoniowskiej loży w 1. połowie XIX wieku), „Musica Sacra Nova” 2009/2010, t. 3/4, s. 307-317.
- ↑ Engelking B., Tych F., Żbikowski A., Żyndul J.: Pamięć. Historia Żydów Polskich przed, w czasie, i po Zagładzie, Warszawa 2004, s. 187.
- ↑ Dzierżoniów. Zarys monografii miasta, pod redakcją S. Dąbrowskiego, Wrocław-Dzierżoniów 1998, s. 248.
- ↑
http://www.dok.pl/
Dzierżoniowski Ośrodek Kultury
- ↑ 7,0 7,1
Bank Danych Regionalnych – Strona główna
(
pol.
).
GUS
. [dostęp 2010-09-14].
- ↑
Ogólnopolska Baza Kolejowa
(
pol.
). [dostęp 18 stycznia 2009].
- ↑
Wybory samorządowe 2006
(
pol.
). Państwowa Komisja Wyborcza, 2006. [dostęp 2009-03-03].
BibliografiaDzierżoniów. Zarys monografii miasta, pod redakcją S. Dąbrowskiego, Wrocław-Dzierżoniów, 1998. Linki zewnętrzne
Inne hasła zawierające informacje o "Dzierżoniów":
Reichenbach
...
Przedgórze Sudeckie
...
Wrocław
...
Zmiany nazw geograficznych
...
Pionier (radioodbiornik)
...
Specjalna strefa ekonomiczna
...
Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej
...
Szlakiem Grodów Piastowskich
...
Ślęża
...
Związek Miast Polskich
...
Inne lekcje zawierające informacje o "Dzierżoniów":
Przemysł przetwórczy w Polsce (plansza 10)
drzewny, mineralny- branża ceramiczna
Wałbrzych, Świdnica, Jelenia Góra, Dzierżoniów, Bielawa, Bolesławiec, Lubań, Kłodzko, Nowa Ruda, Zgorzelec, Bogatynia
...
Przemysł przetwórczy w Polsce (plansza 15)
bawełniane, wełniane, lniane, wyroby pończosznicze
Łódź, Bielsko-Biała, Toruń, Dzierżoniów, Andrychów, Milanówek, Jarosław, Zambrów
...
Wybrane gałęzie przemysłu światowego (plansza 10)
Kanton
Największymi ośrodkami wyrobów elektronicznych i elektronicznych w Polsce są: Warszawa, Łódź, Mława, Dzierżoniów, Wrocław, Świdnica, Bydgoszcz, Kraków i Nowy Sącz.
...
|